Otizm veya Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), sosyal etkileşim ve iletişimde yaşanan zorluklar ile sınırlı, tekrarlayıcı ilgi alanları ve davranışlarla kendini gösteren bir nörogelişimsel durumdur. Kişinin bilişsel ve duygusal gelişiminde çeşitli düzeylerde etkiler yaratabilen bu durum, farklı şiddet derecelerinde ve formlarda ortaya çıkabilir.
Yaşam boyu devam eden bir gelişimsel bozukluk olan otizm, bireylerin çevresiyle ve özellikle diğer insanlarla kurduğu iletişim üzerinde belirgin bir etkiye sahiptir. Otizmli bireyler, çevreleriyle anlamlı ilişkiler geliştirmekte zorlanabilirler.
Sosyal etkileşim, iletişim ve hayal gücünde belirgin farklılıklar yaşayan otizmli bireyler, farklı zeka seviyelerinde bulunabilir. Otizm tanısı almış kişilerin %10-15’i normal veya normalin üzerinde bir zeka düzeyine sahiptir. %25-35’i ise sınır zeka veya hafif düzeyde zihinsel yetersizlik kategorisinde yer alırken, geri kalan bireylerde zeka seviyesi orta ve ağır dereceler arasında değişiklik gösterebilir.
Otizm, günümüzde en sık karşılaşılan nörolojik bozukluklardan biridir. Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi'nin (Centers for Disease Control and Prevention) verilerine göre, 2006 yılında her 150 çocuktan birine otizm tanısı konulurken, bu oran 2018 yılında her 59 çocuktan birine yükselmiştir.
Otizm Belirtileri Nelerdir?
Otizm, tek bir biçimde ortaya çıkmaz; genetik ve çevresel etkenlerden etkilenen çeşitli alt tiplere sahiptir. Spektrum bozukluğu olarak tanımlandığı için otizmli bireylerin yetenekleri ve karşılaştıkları zorluklar kişiden kişiye farklılık gösterir.
Otizmin belirtileri genellikle ilk 18 ayda fark edilebilse de, çoğu zaman 2-3 yaş civarında netleşir. Erken tanı ve müdahale, otizmli bireyin gelecekteki yaşam kalitesini artırmada büyük bir öneme sahiptir.
Otizmin belirtileri genellikle şu şekilde sıralanabilir:
- Daha önce kazanılmış konuşma, babıldama ya da sosyal becerilerin kaybı
- Göz temasından kaçınma
- Konuşmada ve dinlemede zorluk
- Dil gelişiminde gecikme
- Sözcük veya ifadelerin tekrarlanması (ekolali)
- Sürekli olarak yalnız kalmayı tercih etme
- Diğer insanların duygularını anlamakta güçlük çekme
- Rutinlerde veya çevresel değişimlerde direnç gösterme
- Sınırlı ve odaklı ilgi alanlarına sahip olma
- Tekrarlayan davranışlar sergileme (örneğin, el çırpma, sallanma veya nesneleri döndürme)
- Ses, koku, tat, doku, ışık veya renk gibi uyaranlara aşırı hassasiyet gösterme
Her otizmli birey bu belirtilerin tamamını göstermeyebilir. Bu nedenle, doğru bir değerlendirme için profesyonel bir uzman görüşü alınması oldukça önemlidir.
Otizmi Olan Çocukların Davranışları
Otizmi tanılamada, Değiştirilmiş Erken Çocukluk Çağı Otizm Tarama Ölçeği (M-CHAT) gibi araçlar kullanılabilir. Bu ölçek, bir uzmanın çocuğunuzu değerlendirmesi gerekip gerekmediğini anlamanıza yardımcı olabilir.
Erken tanı ve müdahale, otizmli bireylerin yaşam kalitesini artırmak ve belirtileri yönetmek açısından kritik bir öneme sahiptir. Ülkemizde otizm tanısı koyma yetkisine sahip uzmanlar, çocuk ruh sağlığı uzmanları ve çocuk nörologlarıdır.
Otizmli her bireyin kendine özgü güçlü yanları ve zorlukları vardır. Bu nedenle, tek bir müdahale veya tedavi yöntemi herkes için uygun değildir. Tedavi planları bireyin özel ihtiyaçlarına göre şekillendirilmelidir.
Otizme yönelik müdahale, davranışsal tedavileri, ilaç kullanımını veya bu iki yöntemin bir kombinasyonunu içerebilir. Ek olarak, otizmli bireylerde sıkça görülen uyku sorunları, nöbetler ve sindirim sistemi rahatsızlıkları gibi ek tıbbi durumların yönetilmesi, dikkat, öğrenme ve davranışsal gelişim üzerinde olumlu etkiler yaratabilir.
Otizmli bireylerin sosyal ilişkilerini geliştirmek ve yeteneklerini desteklemek amacıyla çeşitli teknikler kullanılabilir. Uygulamalı Davranış Analizi, İlişki Temelli Yaklaşımlar, TEACCH yöntemi, Konuşma Terapisi, Sosyal Öyküler, Akran Öğretimi ve Zihin Okuma gibi yöntemler, uzmanlar tarafından değerlendirilerek uygulanabilir.
Bu süreçte en önemli faktörlerden biri, ailenin durumu kabul etmesi ve tanı ile tedaviye zamanında başlamasıdır. Ailenin aktif katılımı ve desteği, otizmli bireyin gelişiminde büyük bir fark yaratabilir.
Otizmin Erken Belirtileri
Otizmli çocukların çoğunda, bebeklik döneminden itibaren sosyal ve iletişimle ilgili bazı farklılıklar görülebilir. Genellikle çocuk 2 yaşına geldiğinde konuşmuyorsa veya davranışları yaşıtlarından belirgin şekilde farklıysa, ebeveynler bu durumdan endişe duymaya başlar.
Bebeklerin çoğu yaklaşık altı aylıkken zaman zaman gülümsemeye başlar. Ancak, eğer bir bebek hiçbir şekilde memnuniyet belirtisi göstermiyorsa, otizm ihtimali üzerinde durulabilir.
Otizmin erken belirtilerini fark etmek anneler için oldukça zor olabilir. Ayrıca, bazı otizmli bebekler bir yaşına kadar normal bir gelişim sergileyebilir. Buna rağmen, ebeveynlerin içgüdüsel olarak bir şeylerin yolunda gitmediğini hissetmeleri durumunda, bir uzmana danışmaları büyük önem taşır.
Bebeklerin gelişim sürecinde sesler çıkarma (agulama, babıldama) ve yüz ifadelerini değiştirme gibi davranışlar beklenir. Eğer bir bebek 10 aylık olmasına rağmen bu tür gelişimsel davranışları göstermiyorsa, bu durum otizmin erken işaretlerinden biri olabilir.
Bebekler genellikle ebeveynlerinin hareketlerini veya seslerini taklit etmeye yatkındır. Eğer bir çocuk 2 yaşına geldiği halde hala konuşma gelişimi göstermediyse, bu da otizm belirtileri arasında sayılabilir.
Bazı bebekler, 2 yaşına kadar normal bir şekilde sesler veya kelimeler çıkarabilirken, birden bire sessizleşebilirler. Bu durum, otizmin belirtilerinden biri olabilir.
Böyle bir durumda, toplumda yaygın olan “erkek çocuk geç konuşur” gibi inanışlara itibar etmek yerine, mutlaka bir uzmana danışılmalıdır. 2 yaşına gelip hala birkaç kelime bile söyleyemeyen bir çocuğun gelişiminde otizm olmasa bile farklı bir problem bulunabilir ve bu durumun değerlendirilmesi önemlidir.
Eğer çocuğunuz 2 yaşına geldiğinde:
- Diğer çocuklara karşı ilgisizse,
- Sizinle "ce-e" ya da "sar sar makarayı" gibi oyunları oynamaya istekli değilse,
- Göz teması kurduğunda bir-iki saniyeden uzun süre bunu sürdüremiyorsa,
- Adını çağırdığınızda tepki vermiyor veya sizi duymuyormuş gibi davranıyorsa,
- Amaçsızca evin içinde dolaşıyorsa,
- İşaret parmağınızla bir nesneyi gösterdiğinizde ona bakmıyorsa,
- Size bir şeyi göstermek için yanınıza gelmiyorsa,
Otizm belirtileri ile karşı karşıya olabilirsiniz. Bu gibi durumlarda erken tanı, hem çocuğun gelişiminde olumlu bir fark yaratabilir hem de doğru bir müdahale planı oluşturulmasını sağlayabilir.
Otizmle İlgili Yanlış Bilinenler hakkında detaylı bilgi almak için tıklayınız.
Otizmin en belirgin özelliği nedir?
Otizmin en belirgin özelliği çocuğun yeterli düzeyde uygun göz teması kuramaması ve konuşma gecikmesi yaşamasıdır.
Otizm tedavisi var mıdır?
Otizmin belli bir ilaç tedavisi yoktur. Bazı ilaçlar ile otizm semptomlarının kontrol altına alınması sağlanabilir. Otizmde en etkili ve olumlu gelişmeler etkili bir özel eğitim müdahalesi ile mümkündür.
Otizm ne zaman anlaşılır?
Otizm belirtileri çocukta 6 aydan itibaren görülmeye başlayabilir. 2-3 yaşına kadar net olarak kendini gösterebilir.
Otizm erken teşhis edilebilir mi?
Evet. Otizmin erken teşhisi, ilerleyen dönemde çocuğun otizm belirtilerinin en az seviyede kendini göstermesine ve çocuğun gelişiminde olumlu şekilde ilerlemesine olanak tanır.
Kaç çeşit otizm vardır?
Otizm spektrum bozukluğu içinde çeşitlilikler barındıran bir yelpazedir. Prognozu daha çok otizmi olan bireylerin semptomlarının şiddeti ve frekansı belirler.
